STERYDOGENEZA

Związki chemiczne wykazujące aktywność biologiczną estradiolu nazywamy estrogenami. Zarówno estradiol 17-p, jak i estron produkowane są w jajnikach i korze nadnerczy, natomiast trzeci z klasycznych estrogenów – estriol wydaje się być związkiem powstającym w wyniku metabolizmu dwóch poprzednio wymienionych hormonów. Jajniki produkują estradiol, estron, progesteron, 17-a-hydroksyprogesteron, testosteron oraz androstendion. Związki te powstają zarówno w komórkach warstwy ziarnistej pęcherzyków, jak i w komórkach tekalnych ciałka żółtego. Progesteron i 17-a-hydroksyprogesteron powstające w komórkach błony ziarnistej ciałka żółtego gromadzą się głównie wskutek bloku 17-desmolazy, a więc na tym etapie sterydogenezy następuje jej przerwanie i hormony są wydalane z ciałka żółtego do krwiobiegu. Stwierdzono produkcję dehydroepiandrosteronu, androstendionu i testosteronu oraz w śladowych ilościach wcześniej wspomnianych hormonów we wnęce zrębu jajnika.

Progesteron i 17-a-hydroksyprogesteron powstają we wszystkich gruczołach, w których przebiega sterydogeneza, ale produktem końcowym tej sterydogenezy są tylko w ciałku żółtym i w łożysku. Fizjologiczne działanie progesteronu polega przede wszystkim na wprowadzeniu endometrium w stadium sekrecyjne, czyli stan gotowości do przyjęcia zapłodnionego jaja i rozwoju ciąży. To gestagenne działanie wykazują nie tylko związki strukturalnie podobne do progesteronu, jak na przykład dezoksykortykosteron, ale także amfenon – związek niecząsteczkowy, który przez hamowanie enzymów warunkujących przemianę progesteronu w kierunku kortykoidów powoduje nagromadzenie gestagenów we krwi. Ważnym czynnikiem jest więc rodzaj metabolizmu tkankowego, dotyczący także enzymów związanych z przemianą hormonu. Na przykład 17-cc-hydroksyprogesteron dopiero po zestryfikowaniu przejawia aktywność gestagenną. Obecność kortyzolu, kortyzonu i ich A-analo- gonów, nawet w dużych dawkach, nie powoduje żadnych efektów, podczas gdy wprowadzenie a-fluoru lub chloru w położenie 9 wyzwala ich aktywność (20 razy większą od aktywności progesteronu). Widzimy więc, że korelacja między strukturą chemiczną a aktywnością hormonalną nie znajduje w całości potwierdzenia. Związki o bardzo zbliżonej strukturze mogą wykazywać jakościowo różne działanie hormonalne, a z drugiej strony działanie związków o różnych strukturach może dawać efekty podobne, jak działanie wyżej wspomnianego amfenonu i progesteronu. Wydaje się, że te jakościowe i ilościowe różnice zależą od swoistego metabolizmu poszczególnych gatunków.